Zgodnie z sugestią Towarzysza podzielę się informacją na temat umundurowania piechoty armii rosyjskiej z okresu wojen rewolucyjnych/napoleońskich (za panowania Aleksandra I).
I okres – 1801-1802, okres przejściowy. Zachowano (donaszano) umundurowanie starego wzoru, wprowadzone w latach 1796-97, za panowania Pawła I (generalnie wzorowane na mundurach pruskich z drugiej połowy XVIII w.), z tym, że kurtki mundurowe miały być cały czas zapięte (poprzednio – tylko w okresie zimowym), zamiast kołnierzy wykładanych wprowadzono wysokie otwarte z przodu kołnierze stojące, w miejsce krótkich spodni wprowadzono długie ("pantałony"), zamiast wysokich kamaszy ("sztiblety") – buty z wysokimi cholewami.
II okres – od 1802 r. Wprowadzono dwurzędowe kurtki mundurowe kroju frak, które, z niewielkimi zmianami (największa miała miejsce w 1826 r., kiedy wprowadzono kurtki jednorzędowe, zapinane na 9 guzików) przetrwały do 1855 r, kiedy to wprowadzono długie mundury typu "kaftan". Kurtki mundurowe wz. 1802 miały 7 guzików po prawej stronie, 6 po lewej, wysoki stojący "otwarty" kołnierz (jak w przeróbkach poprzednich mundurów), dwa naramienniki (podoficerowie – najpierw jeden, od 1803 – dwa). Pantalony i obuwie – jak w rozkazie z 1801 r. Pułki grenadierów i muszkieterów (ciężka piechota) otrzymały kurtki koloru ciemnozielonego, jegrzy (lekka piechota) – jasnozielonego. Kurtki podobnego kroju otrzymały również jednostki artylerii, wojsk inżynieryjnych, pułki morskie (piechota morska) oraz dragoni.
W 1807 r. zlikwidowano na kurtce 7 guzik, nieco skrócono poły kurtki (fraku). W miejsce prostych spodni i wysokich butów wprowadzono buty z krótszymi cholewami i zimowe sukienne pantalony podszyte od dołu skórą ("kragi") oraz letnie płócienne, zakończone od dołu "daszkiem", który prawie w całości zakrywał buty. Letnie i zimowe spodnie wprowadzone rozkazem z 1807 r. przetrwały do 1826 r. Jegrzy w miejsce jasnozielonych kurtek otrzymali kurtki ciemnozielone (jak reszta piechoty)
Od 1812 r. zaczęto wprowadzać "zamknięte" kołnierze zapinane na 3 haczyki (sam krój kurtek się nie zmienił, stosowny rozkaz dotyczył tylko kołnierzy), wtedy to mundur przybrał klasyczny wygląd "a-la wojna 1812". I tu się pojawiają pewne rozbieżności. Wg prawie wszystkich przekazów stosowny rozkaz (ukaz) został wydany 1 stycznia 1812, chociaż samego tekstu rozkazu, podobno, do tej pory nie udało się odnaleźć, a data wprowadzenia nowych kołnierzy została przez historyków ustalona w przybliżeniu na podstawie ikonografii z tego okresu. Problem polega na tym, że pod koniec 1810 r. wprowadzono w armii rosyjskiej nowe zasady wymiany starych (znoszonych) mundurów na nowe. Od 1811r. mundury miały być wymieniane jednocześnie w skali całego pułku (wcześniej – nowe mundury wydawano pojedynczym żołnierzom po dwóch latach od wydania poprzednich). Nowy rozkaz ustalił, że 1 stycznia 1811 r. nowe mundury (w miejsce "zużytych") otrzyma połowa pułków liniowych (armii), 1 stycznia 1812 r. – druga połowa (podział na "połowy" jest umowny). Następnie części pułkom przedłużono terminy donaszania starych mundurów do 1813 r. Z uwagi na brak w archiwach informacji o tym, że pułki, które w 1811 r. otrzymały nowe mundury, dostały następnie (w 1812 r.) przydziały sukna na wykonanie nowych (zamkniętych) kołnierzy, domniemywać należy, że najwyżej połowa piechoty liniowej (armii) była ubrana w 1812 r. w kurtki mundurowe z zamkniętymi kołnierzami. Jeżeliby okazałoby się jednak, że rozkaz dot. nowych kołnierzy został wprowadzony nie 1 stycznia, a nieco później, to w kurtki z nowymi kołnierzami mogły być ubrane najwyżej pułki gwardii oraz niektóre pulki armii, które w jakiś sposób "skombinowały" sukno, niezbędne do wykonania nowych kołnierzy. Inna teoria głosi, że zapięte kołnierze pojawiły się w armii rosyjskiej na dobre dopiero w 1813 r., w okresie, kiedy nowe kurtki mundurowe były szyte na zajętych przez armię rosyjską terenach, w manufakturach, które wcześniej zajmowały się szyciem mundurów francuskich lub na wzór francuski (mających zapięte kołnierze). Ta sama teoria mówi, że właśnie w tym okresie w armii rosyjskiej pojawiły się mundury o bardzo ciemnym odcieniu zieleni (prawie czarne), co było wynikiem przefarbowania sukna francuskiego, zdobytego na tychże terenach. Z uwagi na fakt, że kolor ten był postrzegany w armii jako "modny", po wojnie został on oficjalnie usankcjonowany.
Nakrycia głowy.
1802 r.: wprowadzono nieco zmieniony wzór kapeluszy dla muszkieterów i jegrów oraz czapek dla kompanii grenadierów, tzw. "mitry" (patrz rys. 4) oraz fizylierów w pułkach grenadierów. Szpiczaste czapki grenadierów i fizylierów nie różniły się znacząco od czapek, wprowadzonych za Pawła I w 1796 r. (wzorowanych z kolei na mitrach z połowy XVIII w.), miały jednak nowe godła oraz napis "S nami bog". W tym samym roku jegrzy otrzymali nowe czapki na kształt cywilnych cylindrów z rondem – wąskim po bokach, rozszerzającym się w przedniej i tylnej części (na kształt daszków). Krój munduru wz. 1802 oraz czapek grenadierów i fizylierów wz. 1802 (na przykładzie pułków morskich) – rys. 1
1803 r.: pułki muszkieterów otrzymały nowe czapki, identyczne jak u jegrów, ale bez ronda za to z daszkiem, przypinanym z przodu przy pomocy trzech haczyków. Obydwa rodzaje czapek (zwane jeszcze jako "szapki", w odróżnienia od czak, zwanych "kiwer") były wykonane z sukna. Grenadierzy i fizylierzy pułków grenadierów zaczęli otrzymywać takie same czapki od 1805 r., jednakże stare nadal były donaszane (Pułk Pawłowski miał je na sobie jeszcze w czasie bitw pod Preussisch Eylau oraz Friedland w 1807 r.). W 1805-1807 nieco zmieniła się technologia wykonania czapek muszkieterów i grenadierów (wprowadzono przyszywane daszki).
1808-1809: wprowadzone zostały pierwsze skórzane, oklejone suknem czaka - wz. 1808 (kiwery), wykonane na wzór francuski z 1806 r.. Wtedy też nowe nakrycia głowy otrzymali jegrzy (w miejsce starych czapek-"cylindrów").
Przegląd czapek: rys. 2: czapka muszkietera wz. 1802; czapka muszkietera wz. 1803; szapka jegra wz. 1802; czapka grenadiera wz. 1802; czako muszkietera wz. 1812; czako grenadiera wz. 1808.
1812 r.: wprowadzono kiwer nowego wzoru – "wizytówka" mundurowa armii rosyjskiej w wojnach napoleońskich. (patrz rys. 3). Razem z nowym kiwerem wprowadzono dla pułków armii podpinki typu "rybie łuski" (gwardia otrzymała je w 1810 r.), jednakże do większości pułków trafiły nowe podpinki dopiero w latach 1813-14, stąd nowe czaka przez pewien czas noszone były z podpinkami starego wzoru. Zgodnie z rozkazem, nowe podpinki miały być wykonywane w sposób "scentralizowany", w manufakturach państwowych. Czako wz. 1812 przetrwało do 1817 r.
W najbliższej przyszłości postaram się wystawić informacje o oporządzeniu i uzbrojeniu piechoty ros. z okresu wojen napoleońskich. Chętnie (w wolnej chwili) odpowiem na ew. pytania, rozwijające dany wielowątkowy temat.
Wykaz źródeł:
Glinka „Russkiy Wojennyj Kostium 18-naczala 20 wieka”, 1988
Korolew „Grienadierka obrazca 1802”, Orioł, 1/1991
Korolew „Kiwier piechotnyj obrazca 1812”, Orioł, 3/1993
Popow „Batalionnyje i rotnyje razliczija armiejskoj piechoty w epochu imperatora Aleksandra I”, Zeughaus, 7/1998
Ulianow „Riegularnaya piechota 1801-1855”, 1996
Ulianow „Mundur i amunicyja piechotnego sołdata. Obrazcowyje rysunki 1808 goda”, Wojennaja illustracyja 1/1998
Leonow "Morskije połki i bataliony w carstwowanije Aleksandra I", Zeughauz, 19/2002
Podmazo "Russkij mundur obrazca 1812 goda” Sierżant, 11/2003
Czernuszkin: "Russkaja armija XVIII-XIX wiekow. 1700-1801. Piechota, kawalerija, artillerija. 1801-1825. Gwardiejskaja i armiejskaja piechota", 2004
http://www.napoleon.org.pl/forum_old/mundur_piech.html" onclick="window.open(this.href);return false;
A kto pyta, nie błądzi.
